Internationaal onderzoeksproject van start
De afgelopen jaren is er grote vooruitgang geboekt in het behandelen van diabetes type 1 met gekweekte insulineproducerende cellen. Maar voordat deze methode kan worden aangewend om patiënten te genezen, zijn er nog enkele obstakels te overwinnen. Het onderzoeksteam van prof. dr. De Koning gaat de uitdaging aan, in een internationale samenwerking met een team in Vancouver!
Mensen met diabetes type 1 hebben een tekort aan insuline, omdat de cellen die dit hormoon produceren niet meer functioneren. Insuline is belangrijk, want het verlaagt de hoeveelheid glucose (suiker) in het bloed. Mensen met diabetes type 1 moeten daarom hun bloedglucose in balans houden door zichzelf elke dag insuline toe te dienen. Maar daarmee bestrijden ze alleen de symptomen van hun ziekte, en niet de oorzaak. Bovendien krijgen sommigen op de lange termijn alsnog te maken met vervelende complicaties, zoals schade aan de nieren en ogen.
Zelf insuline aanmaken
Een meer structurele oplossing is om mensen met diabetes type 1 nieuwe insulineproducerende cellen te geven. Deze komen uit gedoneerd weefsel en worden aangebracht in hun lichaam. Zo maken ze zelf weer op natuurlijke wijze insuline aan, waardoor ze in het beste geval helemaal geen last meer hebben van hun diabetes. Het onderzoeksteam van prof dr. De Koning aan het LUMC heeft de afgelopen jaren veel ervaring opgedaan met deze methode: “We weten dat het werkt”, vertelt hij, “en toch kunnen we op dit moment maar heel weinig mensen op deze manier behandelen. Er is in Nederland namelijk een groot tekort aan donoren, en daardoor aan gedoneerde cellen. Daarom ontwikkelen we nu behandelingen waarbij we uit stamcellen grote hoeveelheden insulineproducerende cellen kweken, zodat we daarmee veel meer mensen van hun diabetes kunnen afhelpen.”
Twee obstakels
Prof. dr. De Koning en zijn team kunnen uit stamcellen al functionerende bètacellen kweken, die ook nog eens op een veilige manier getransplanteerd kunnen worden. Maar voordat deze methode op grote schaal kan worden toegepast, moeten de onderzoekers eerst twee belangrijke obstakels overwinnen. “Ten eerste moeten we, naast de insulineproducerende cellen, ook cellen kweken die glucagon produceren”, vertelt de onderzoeksleider. “Die ‘glucagon-cellen’ bevinden zich normaal gesproken op dezelfde plek in het lichaam als de insulineproducerende cellen. Insuline verlaagt de hoeveelheid glucose in het bloed, terwijl de glucagon de hoeveelheid glucose juist verhoogt, afhankelijk van wat het lichaam op dat moment nodig heeft. Zo behoudt iemand die geen diabetes heeft altijd stabiele glucosewaardes. Dat willen we ook voor mensen met type 1-diabetes. Maar wat is precies de juiste verhouding tussen die beide celtypes? Daar proberen we nu achter te komen.”
Het tweede obstakel heeft te maken met de afweerreacties die vaak ontstaan na de transplantatie van weefsel. Prof dr. De Koning: “We willen er zeker van zijn dat de cellen, als we ze transplanteren, niet worden afgestoten door het lichaam van de patiënt. Dat lukt het best, denken we, als we voor het kweken lichaamseigen stamcellen gebruiken. We nemen daarbij een kleine hoeveelheid huidcellen van de patiënt, veranderen die in stamcellen, laten ze vermenigvuldigen en maken er daarna insulineproducerende bètacellen van. Vervolgens kunnen we die cellen terugplaatsen in het lichaam. Als er vervolgens geen afweerreactie optreedt, en we ervoor kunnen zorgen dat deze cellen langdurig blijven functioneren, dan betekent dat dat mensen geen diabetes type 1 meer hebben. En dat is natuurlijk fantastisch! Maar dat moeten we eerst met onderzoek bevestigen.”
Internationale samenwerking
Het team aan het LUMC werkt voor een gedeelte van het onderzoek samen met het team van prof. dr. Tim Kieffer, verbonden aan de universiteit van British Columbia in Vancouver, Canada. Gezamenlijk onderzoeken zij de perfecte verhouding tussen insuline- en glucagonproducerende cellen voor transplantaties. Prof dr. De Koning: “We zijn enorm blij met deze samenwerking, want prof. dr. Kieffer is een van de grondleggers van het maken van insulineproducerende cellen uit stamcellen. Bovendien vindt hij het net als wij belangrijk om deze therapieën zo snel mogelijk naar de patiënt te brengen.”
Gaan voor genezing
Ook prof. dr. Kieffer kijkt uit naar de samenwerking met het team in Leiden. Onder andere omdat de resultaten volgens hem veel kunnen betekenen in de zoektocht naar een geneesmiddel. “Diabetes type 1 is een slopende ziekte”, vertelt hij, “die veel van patiënten vraagt. Het is met name lastig om altijd de juiste dosering insuline te gebruiken. Ons doel is om patiënten dit werk uit handen te nemen. Met de behandeling met stamcellen willen we ervoor zorgen dat hun lichaam zelf weer insuline aanmaakt, afgestemd op de hoeveelheid glucose in het eten. Dan hoeven ze niet meer op hun bloedglucose te letten en insuline te spuiten. In feite kunnen we de ziekte dan dus genezen!”
Gas geven en remmen
De verhouding tussen cellen die insuline en glucagon produceren, is wat prof. dr. Kieffer betreft essentieel om diabetes type 1 te kunnen genezen. “Voor het in balans houden van de glucosespiegel geldt hetzelfde als voor autorijden: je wilt zowel gas kunnen geven, met glucagon, als kunnen remmen, met insuline. Zo gaat dat in het lichaam. Uiteindelijk gaat het erom dat we de natuur op dit vlak zo goed mogelijk nadoen. Met dit onderzoeksproject willen we precies de juiste combinatie van cellen vinden. Ik ben benieuwd wat het ons de komende jaren gaat brengen!”