Ontdekkingen combineren om diabetes type 1 te genezen
Wat nou als een onderzoeker de mogelijke oplossing voor diabetes type 1 ontwikkelt, maar geen manier heeft om die oplossing op een veilige manier in het lichaam te plaatsen? Terwijl een andere onderzoeker nou juist daarvoor een handige oplossing heeft gevonden? Dan combineer je die kennis! In het samenwerkingsverband RegMed XB ontwikkelen prof. dr. Eelco de Koning en dr. Aart van Apeldoorn gezamenlijk een implantaat gevuld met insulineproducerende cellen, om de genezing van diabetes type 1 op korte termijn naar de behandelkamer te brengen.
Diabetes type 1 ontstaat door een gebrek aan zogenaamde bètacellen. Dat zijn cellen in de alvleesklier die normaal gesproken insuline produceren voor het lichaam, maar daar in het geval van diabetes type 1 mee ophouden. Onderzoekers aan het Leids Universitair Medisch Centrum, onder leiding van prof. dr. de Koning, zien in het vervangen van deze cellen dan ook een mogelijke oplossing voor diabetes type 1. Maar daar komen de nodige uitdagingen bij kijken: “Sinds ongeveer 15 jaar zijn we in staat om bètacellen te isoleren uit gedoneerde alvleesklieren en ze in het lichaam te transplanteren”, vertelt prof. dr. de Koning. “Zo kunnen we tot op zekere hoogte de insulineproductie in het lichaam herstellen. Maar helaas zijn we voor deze behandeling volledig afhankelijk van donororganen, waaraan in Nederland een groot tekort is. Daarom kunnen we op deze manier slechts een zeer kleine groep mensen van hun diabetes afhelpen. Onze oplossing voor dit probleem is het kweken van grote hoeveelheden nieuwe bètacellen uit stamcellen. Zodat we over een bijna onuitputtelijke bron bètacellen beschikken.”
Bètacel zoekt een thuis
Het team van prof. dr. de Koning werkt in het LUMC te Leiden inmiddels al jaren aan het kweken van grote hoeveelheden nieuwe bètacellen en wordt daar steeds bedrevener in. Maar dat wil niet zeggen dat ze met de cellen al grote hoeveelheden patiënten kunnen behandelen. Een groot probleem is namelijk dat de bètacellen na een transplantatie snel verloren gaan, onder andere doordat ze worden aangevallen door het immuunsysteem van de patiënt.. “We kwamen tot de conclusie dat we een soort capsule nodig hebben die de insulineproducerende cellen beschermt”, vertelt prof. dr. de Koning. “Dat zou voorkomen dat het immuunsysteem de nieuwe cellen aanvalt en de kans om te overleven in het lichaam vergroten.” Gelukkig blijkt de oplossing voor dit probleem niet ver weg. Tenminste, niet verder dan de afstand tussen Leiden en Maastricht. Daar is een onderzoeksteam van dr. van Apeldoorn namelijk bezig met de ontwikkeling van op maat gemaakte implantaten van biomaterialen; een soort omhulsel dat ontworpen is om bètacellen te beschermen tegen het immuunsysteem en het functioneren van de cellen te bevorderen. “Het idee is dat de bètacellen in een implantaat langer en beter blijven werken, zodat ze insuline produceren voor het lichaam en patiënten daardoor uiteindelijk genezen”, aldus de onderzoeksleider in Maastricht.
In Leiden kan een team op grote schaal insulineproducerende cellen produceren, terwijl een team in Maastricht een beschermend omhulsel ontwikkelt voor diezelfde soort cellen. Dat deze twee ontwikkelingen elkaar mooi kunnen aanvullen, gaat natuurlijk niet aan de onderzoekers voorbij. Zij bundelen hun krachten en combineren de cellen en het omhulsel om een nieuw type implantaat te ontwikkelen. “En dat blijkt verrassend goed te werken”, beaamt Rick de Vries, onderzoeker van het team in Maastricht. “We weten nu dat we het implantaat veilig in het lichaam kunnen plaatsen en dat het de bètacellen effectief kan ondersteunen.” Ook onderzoekers prof. dr. de Koning en dr. van Apeldoorn zijn enthousiast: “Dankzij het onderzoeksverband zijn we zeer goed op de hoogte van elkaars werk en kunnen we elkaar waar nodig aanvullen”, vertelt prof. dr. de Koning. “Deze kennisdeling is wat mij betreft onmisbaar in de zoektocht naar nieuwe therapieën tegen diabetes type 1”, voegt dr. van Apeldoorn daaraan toe.
RegMed XB versnelt het proces
De samenwerking tussen het team van prof. dr. de Koning en dr. van Apeldoorn verloopt via RegMed XB: een internationaal consortium waarin onderzoekers, bedrijven, overheidsinstellingen en stichtingen zoals DON samenwerken om de genezing van verschillende chronische ziektes mogelijk te maken, waaronder diabetes type 1. Dit samenwerkingsverband opent niet alleen deuren voor wetenschappers die hun kennis willen uitwisselen, maar maakt het ook mogelijk om ontwikkelde behandelingen sneller naar de patiënt te brengen. Bernard Mulder, algemeen directeur, legt uit hoe dit zit: “Als onderzoekers eenmaal een medische oplossing hebben bedacht, zijn er bedrijven nodig die die oplossing op grote schaal kunnen produceren, zodat er daadwerkelijk behandelingen kunnen plaatsvinden. Een uniek voordeel van RegMed XB zit dan ook in de samenwerking tussen wetenschappers en het bedrijfsleven. Daardoor kunnen we een oplossing bedenken, en tegelijkertijd alvast de infrastructuur bouwen waarmee we die oplossing straks op grote schaal naar de patiënt kunnen brengen. De vertaling van het laboratorium naar de behandelkamer gaat daardoor veel sneller.”
Nooit meer insuline spuiten
De samenwerking tussen onderzoeksteams onderling en tussen onderzoeksteams en het bedrijfsleven, maakt veel mogelijk dat voorheen onvoorstelbaar leek. Prof dr. de Koning en dr. van Apeldoorn hebben dan ook goede hoop dat ze hun implantaten in de toekomst kunnen inzetten om de levens van mensen met diabetes type 1 voorgoed te veranderen. “Meer dan 120.000 mensen in Nederland hebben diabetes type 1, waaronder veel jonge kinderen”, benadrukt prof dr. de Koning. Zij leven allemaal met een zowel mentaal als lichamelijk zware ziekte, die door de jaren heen veel schade kan veroorzaken. Kun je je voorstellen dat we op een gegeven moment grote aantallen patiënten kunnen helpen door nieuwe bètacellen in te brengen, en de natuurlijke insulineproductie in het lichaam te herstellen? Dat betekent: nooit meer insuline spuiten, nooit meer piekeren over suikerwaardes of bang zijn in een hypo of hyper te belanden. Dat onze teams in Leiden en Maastricht daaraan een bijdrage kunnen leveren, is de grootst denkbare motivatie.”